Konsultasiya al

Genetik meyillilik, insanın irsi olaraq müəyyən xəstəliklərə qarşı daha yüksək və ya daha aşağı həssaslığa malik olması deməkdir. Bu, valideynlərimizdən miras aldığımız genetik kodla bağlıdır. COVID-19 nümunəsində isə müəyyən genlər immun sisteminin virusu tanıma, ona qarşı müdafiə yaratma və infeksiyanı idarə etmə qabiliyyətinə təsir edir.

Elmi araşdırmalar göstərir ki, COVID-19-un ağırlığını müəyyən edən genlər əsasən virusun hüceyrəyə daxil olma yolları və immun sisteminin ilkin müdafiə reaksiyası ilə əlaqədardır.

COVID-19 ilə Əlaqəli Əsas Genlər

1. ACE2 geni — Virusun giriş qapısı

SARS-CoV-2 virusu insan hüceyrələrinə ACE2 reseptoru vasitəsilə daxil olur. ACE2 geni bu reseptorun quruluşunu və miqdarını müəyyən edir.

• Bəzi genetik variasiyalar ACE2 reseptorlarının daha çox olmasına səbəb olur ki, bu da virusun hüceyrələrə daha asan daxil olmasına imkan verir.
• Digər variasiyalar isə reseptorun quruluşunu dəyişərək virusun bağlanmasını çətinləşdirə bilər.

2. TMPRSS2 geni — Virusun aktivləşməsi

Virus hüceyrəyə daxil olmaq üçün yalnız reseptora bağlanmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda TMPRSS2 adlı ferment tərəfindən “aktivləşdirilməlidir”.

• TMPRSS2 genindəki dəyişikliklər virusun hüceyrəyə keçid sürətini azalda və ya artıra bilər.
• Bu genin aktivliyinin yüksək olması yoluxma riskini artırır.

3. HLA genləri — İmmun sistemin “tanıma kartı”

HLA (Human Leukocyte Antigen) genləri immun sistemin yad zülalları tanıma qabiliyyətini tənzimləyir.

• Müəyyən HLA tipləri SARS-CoV-2-ni daha effektiv tanıyaraq güclü immun cavab yaradır.
• Digər HLA tipləri isə virusu zəif tanıyır, bu da ağır xəstəlik riskini artırır.

4. IFNAR2 və OAS1 genləri — İnterferon müdafiəsi

İnterferonlar viruslara qarşı ilk müdafiə xəttidir. IFNAR2 və OAS1 genləri interferon siqnal yollarında mühüm rol oynayır.

• Bu genlərdəki variasiyalar interferon reaksiyasını zəiflədə bilər.
• Zəif interferon cavabı olan insanlarda COVID-19 daha ağır keçir.

5. ABO qan qrupu geni

Araşdırmalar göstərir ki, A qan qrupu daşıyan insanlarda yoluxma riski və ağır xəstəlik ehtimalı bir qədər yüksək, 0 qan qrupu daşıyanlarda isə nisbətən aşağı ola bilər. Bu fərqin səbəbi hələ tam aydın olmasa da, qan qrupu antigenlərinin immun sistemindəki rolu ilə əlaqələndirilir.

Genetik Testlərin Rolu

Bu gün Yeni Nəsil Sekanslama (NGS) və SNP analizləri kimi müasir texnologiyalar sayəsində insanın COVID-19-a qarşı genetik həssaslığını öyrənmək mümkündür. Belə testlər:

• Risk altında olan insanları müəyyənləşdirir.
• Fərdiləşdirilmiş qorunma strategiyaları qurmağa kömək edir.
• Ailə üzvlərinin genetik riskini qiymətləndirməyə imkan yaradır.

Genetik Meyillilik və Qorunma

Genetik meyillilik, yoluxmanın qaçılmaz olduğu demək deyil. Əksinə, genetik risk faktorlarını bilmək insanlara:

• Daha ciddi qorunma tədbirləri görmək,
• Erkən testlərdən keçmək,
• Sağlam həyat tərzi ilə immuniteti gücləndirmək imkanı verir.

Məsələn, genetik olaraq yüksək risk qrupunda olan şəxslər COVID-19 dalğaları zamanı daha çox izolyasiya tədbirlərinə əməl etməli və peyvəndlənmə proqramlarında prioritet qrupda olmalıdır.

COVID-19-a qarşı orqanizmin reaksiyası yalnız virusun xüsusiyyətlərindən asılı deyil. ACE2, TMPRSS2, HLA, IFNAR2, OAS1 və ABO kimi genlər bu prosesdə mühüm rol oynayır. Elm dünyası bu genetik faktorları daha yaxşı anladıqca, pandemiyalar zamanı fərdi mübarizə strategiyalarını təkmilləşdirmək və insan həyatını xilas etmək mümkün olacaq.

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzi, bu sahədə müasir genetik analiz metodlarını tətbiq edərək, insanların risk profilini müəyyənləşdirmək və fərdiləşdirilmiş sağlamlıq strategiyaları hazırlamaq üçün xidmət göstərir.