Konsultasiya al

Obezite və Genlər: İradəmi, Yoxsa Genetik Yatqınlıqmı?

Obezite — yalnız estetik bir məsələ deyil, dünyada milyonlarla insanın həyat keyfiyyətini və sağlamlığını ciddi şəkildə təhdid edən xroniki bir metabolik pozuntudur. Artıq çəki və piylənmənin əsas səbəbləri arasında çox zaman düzgün qidalanmamaq və hərəkətsizlik göstərilsə də, müasir elmi araşdırmalar obezitenin genetik əsaslarını da ortaya çıxarmışdır. Bu yazıda “İnsan öz çəkisinə tam nəzarət edə bilərmi?” sualına genetik perspektivdən cavab verəcəyik.

 Obezitenin Genetik Əsasları Nədir?

Obezitenin genetik əsasları iki əsas kateqoriyaya bölünür:

1. Monogen obezite – çox nadir hallarda rast gəlinir və tək bir genin mutasiyası ilə yaranır (məs: MC4R, LEP, LEPR genləri).
2. Poligenik obezite – daha geniş yayılmış formadır və yüzlərlə kiçik təsirli genetik variasiyanın birgə təsiri nəticəsində inkişaf edir.

Bu genetik variasiyalar iştaha, doyma hissi, maddələr mübadiləsi, yağ toxumasının fəaliyyəti və fiziki aktivliyə olan meyil kimi bir çox faktorları tənzimləyir.

 Ən çox öyrənilmiş genlər:

 Genetik Testlərlə Obezite Riski Necə Ölçülür?

Artıq bir çox ölkədə və mərkəzdə obeziteyə meyilliliyi ölçmək üçün poligenik risk skorları (PRS) tətbiq olunur. Bu testlər insanın genetik kodunda olan 10–500 arası SNP (Single Nucleotide Polymorphism)-ə baxaraq aşağıdakı məlumatları verir:

• Obezite riski yüksək, orta və ya aşağıdır?
• Hansı genetik variantlar iştaha və doyma mexanizmlərini zəiflədir?
• Həmin insan karbohidratlara qarşı daha həssasdımı?
• Arıqlama diyetlərinə və fiziki fəaliyyətə cavabı necədir?

Bu məlumatlar əsasında fərdi qidalanma və idman proqramları hazırlanır.

 İradəmi, Yoxsa Genetik Qərar?

Bu sualın cavabı həm-həm şəklindədir.

• Genetik olaraq obeziteyə meyilli olmaq tamamilə çəkinin qarşısı alınmaz olması demək deyil.
• Lakin bəzi fərdlər doğuşdan etibarən iştaha nəzarətində, yağ metabolizmində və fiziki fəaliyyətə motivasiyada genetik mənfi başlanğıcla həyata başlayır.
• Bəzi insanlarda eyni kalorili diyetlərə qarşı daha az arıqlama müşahidə olunur — bu genetik reaksiyalar fərqlidir.

 Genetik Testin Klinik Faydaları

• Erkən müdaxilə: Uşaqlarda genetik risk aşkarlanarsa, daha erkən yaşdan həyat tərzi dəyişiklikləri tətbiq edilə bilər.
• Fərdi diet və idman proqramları: “Bir ölçü hamıya uyğun deyil” prinsipi.
• Arıqlama cərrahiyyəsi qərarı: Genetik risk yüksəkdirsə və konservativ metodlar yetərsizdirsə, daha erkən mərhələdə cərrahiyyə düşünülə bilər.
• Psixoloji yükün azalması: İrsi meyllilik bilinərsə, fərd özünü daha yaxşı başa düşür və özünə qarşı ədalətli davranır.

 Ancaq Unutmayaq: Genetik Yüklülük Mütləq Obezite Demək Deyil

BRCA mutasiyası olan hər kəsdə xərçəng olmadığı kimi, FTO mutasiyası olan hər kəs də mütləq obez olmayacaq. Genetik meyillilik – riskdir, taleyiniz deyil. Əgər iradə və düzgün strategiyalarla yanaşsanız, bu riski çox aşağı səviyyədə saxlamaq mümkündür.

 Kimlər Genetik Obezite Testindən Faydalana Bilər?

• Ailəsində piylənmə tarixi olan şəxslər
• Diyet və idmana baxmayaraq çəki verə bilməyənlər
• Yeniyetmələr və uşaqlarda erkən piylənmə halları
• Bariatrik cərrahiyyəyə namizədlər
• Fərdi qidalanma və sağlam həyat tərzi proqramı yaratmaq istəyənlər

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzində obezite ilə əlaqəli genlər üzrə genetik analizlər yüksək dəqiqliklə aparılır və nəticələr peşəkar konsultasiya ilə izah olunur.

 Nəticə: Günahkar Genlərdirmi?

Obezite nə tamamilə iradənin, nə də genlərin əsəridir — bu, qarşılıqlı təsirdə olan kompleks bir vəziyyətdir. Genetik testlər sizə yalnız bədən tipinizin hansı meyilliliklərlə doğulduğunu göstərir. Bu məlumatla birlikdə iradəli davranış, düzgün qidalanma və aktiv həyat tərzi genetik riskləri üstələməkdə əsas açardır.