Konsultasiya al

Son illərdə onkologiya sahəsində ən mühüm irəliləyişlərdən biri hədəfli müalicə (targeted therapy) adlanan müalicə növünün klinik praktikaya daxil olmasıdır. Bu yanaşma, xərçəng müalicəsini yalnız şişin yerinə və ölçüsünə görə deyil, molekulyar-genetik xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq fərdiləşdirməyi mümkün edir. Hədəfli müalicə, xərçəng hüceyrələrində spesifik genetik dəyişiklikləri, reseptorları və siqnal yollarını dəqiq şəkildə hədəf alaraq xəstəliyin inkişafını ləngidir və ya tamamilə bloklayır.

Hədəfli Müalicə Nə Deməkdir?

Hədəfli müalicə, yalnız xərçəng hüceyrələrinə xas olan genetik və ya molekulyar dəyişiklikləri hədəf alan dərman və ya biotexnoloji məhsullardan istifadə etməklə həyata keçirilir. Ənənəvi kimyaterapiyadan fərqli olaraq:

• Sağlam hüceyrələrə daha az zərər verir,
• Yan təsirləri daha az və idarəolunan olur,
• Effektivliyi daha yüksək ola bilər – əgər düzgün genetik markerlə uyğunlaşdırılıbsa.

Bu müalicələr adətən aşağıdakı molekulyar hədəfləri əhatə edir:

• Mutasiya keçirmiş genlər (məs. EGFR, BRAF, KRAS)
• Gen fuziyaları (ALK, RET, ROS1)
• Zülal ekspressiyasının artması (HER2, MET)
• Siqnal yolları (MAPK, PI3K/AKT/mTOR)

Hədəfli Müalicə Hansı Xərçənglərdə Tətbiq Olunur?

Hədəfli terapiya müxtəlif onkoloji xəstəliklərdə uğurla tətbiq olunur. Aşağıda bu yanaşmanın istifadə olunduğu əsas xərçəng növləri qeyd olunub:

🔹 Ağciyər Adenokarsinoması (NSCLC)

• EGFR, ALK, ROS1, MET və RET kimi mutasiyalara və fuziyalara görə
• Dərmanlar: osimertinib, alectinib, crizotinib, selpercatinib

🔹 Süd Vəzi Xərçəngi

• HER2 pozitiv hallarda trastuzumab, pertuzumab kimi anti-HER2 monoklonal antikorlar
• PIK3CA mutasiyalı hallarda alpelisib

🔹 Kolorektal Xərçəng

• KRAS/NRAS və BRAF mutasiya statusuna əsasən anti-EGFR (cetuximab, panitumumab) və BRAF inhibitorları (encorafenib)

🔹 Melanoma

• BRAF V600E mutasiyası olan xəstələrdə vemurafenib, dabrafenib kimi dərmanlar

🔹 Tiroid Xərçəngi

• RET fuziyaları və mutasiyaları varsa selpercatinib və pralsetinib

🔹 Akut Miyeloid Leykoz (AML)

• IDH1/IDH2 mutasiyaları olan xəstələrdə ivosidenib və enasidenib istifadə olunur

Hədəfli Müalicə Necə Təyin Olunur?

Hədəfli müalicəyə başlamazdan öncə xəstənin şişindən genetik analizlər aparılmalıdır. Bu analizlərə aiddir:

• Real-Time PCR
• Yeni Nəsil Sekanslama (NGS)
• FISH
• Immunhistokimya (IHC)

Bu testlərin məqsədi şişdə müalicəyə uyğun biomarkerin olub-olmadığını müəyyənləşdirməkdir. Yalnız müsbət nəticə göstərən pasiyentlər hədəfli terapiyadan fayda görür.

Kimlər Hədəfli Müalicəyə Uyğundur?

Hədəfli müalicə aşağıdakı pasiyent qruplarında uyğun hesab edilir:

1.  Genetik testlərində uyğun mutasiya/fuziya aşkarlanan xəstələr
2.  Kimyaterapiya və ya immunoterapiyaya cavab verməyən xəstələr
3.  Məhdud sayda metastazı olan və ya erkən mərhələdə hədəf genetik profili olan xəstələr
4. Klassik müalicənin ağır yan təsirlərini daşıya bilməyən yaşlı və ya komorbid pasiyentlər

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzində Hədəfli Müalicəyə Uyğunluq Testləri:

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzində hədəfli müalicəyə uyğunluğu təyin edən molekulyar testlər yüksək texnoloji platformalarda aparılır:

• EGFR, KRAS, NRAS, BRAF, ALK, ROS1, MET, RET, HER2 və digər testlər
• Nəticələr genetik həkim və onkoloqların tövsiyəsinə uyğun şərh olunur
• Klinik komanda ilə birgə pasiyentə uyğun müalicə variantları təqdim olunur