Konsultasiya al

Qohum evliliyi, yəni genetik olaraq bir-birinə yaxın olan şəxslərin nikaha daxil olması, bəzi mədəniyyətlərdə geniş yayılmış sosial praktikadır. Lakin bu cür evliliklərin genetik riskləri barədə kifayət qədər məlumatlı olmaq, sağlam ailə qurmaq və gələcək nəsillərin rifahını təmin etmək baxımından olduqca vacibdir. Müasir tibbdə qohum evliliklərinin nəticələrinin daha dərindən araşdırılması və genetik məsləhətlərin tətbiqi getdikcə daha çox aktuallıq qazanır.

Qohum Evliliyi Nədir?

Qohum evliliyi – birinci, ikinci və ya üçüncü dərəcəli qohumlar arasında qurulan nikahlar üçün istifadə olunan termindir. Ən yüksək genetik risklər, xüsusilə birinci dərəcəli qohumlar (əmioğlu və xalaqızı və s.) arasında baş verən evliliklərdə müşahidə olunur. Bu tip evliliklər zamanı genetik materialın ortaq olması səbəbindən uşaqlarda irsi xəstəliklərin yaranma ehtimalı artır.

Genetik Risklər Nədən İbarətdir?

Hər bir insan təxminən 20.000–25.000 genə malikdir və onların bir qisminin daşıyıcısı ola bilər. Daşıyıcı olmaq, həmin xəstəliyin simptomsuz daşıyıcısı olmaq deməkdir. Adi halda, daşıyıcılıq bir problem yaratmır. Lakin hər iki valideyn eyni genetik xəstəliyin daşıyıcısı olduqda, doğulan uşaqlarda autosom-resessiv xəstəliklərin ortaya çıxma ehtimalı ciddi şəkildə yüksəlir.

Ən çox rast gəlinən resessiv xəstəliklərə aşağıdakılar daxildir:

• Fenilketonuriya (PKU)
• Talasemiya
• Qlükoza-6-fosfat dehidrogenaza çatışmazlığı (G6PD)
• Sistinuriya
• Spinal müsküler atrofiya (SMA)
• Qaraciyər və böyrəklərlə bağlı metabolik xəstəliklər

Beynəlxalq tədqiqatlara görə, qohum evliliklərində genetik xəstəlikli uşaq doğulma riski 2-3 dəfə artır. Normalda bu risk təxminən 2–3% olduğu halda, qohum evliliklərində bu göstərici 6–8%-ə qədər yüksələ bilər.

Qohum Evliliyinin Sosial və Tibbi Təsirləri

Qohum evliliklərinin geniş yayılması, müəyyən regionlarda ailəvi strukturların gücləndirilməsi, əmlakın bölünməsinin qarşısının alınması kimi sosial səbəblərlə əlaqələndirilir. Lakin bu evliliklər nəticəsində doğulan uşaqlarda aşağıdakı hallar müşahidə edilə bilər:

• Doğuşdan anomaliyalar
• Zəka geriliyi və inkişaf ləngiməsi
• Təkrarlanan düşüklər və ölü doğumlar
• Xroniki sağlamlıq problemləri

Bu, həm ailə üzvlərinin psixoloji yükünü artırır, həm də cəmiyyətə və səhiyyə sisteminə əlavə iqtisadi yük yaradır.

Genetik Məsləhət: Risklərin Qarşısını Almaq Mümkündürmü?

Bəli! Müasir genetik diaqnostika imkan verir ki, evlənməzdən və ya uşaq sahibi olmamışdan əvvəl genetik risklər qiymətləndirilsin. Bunun üçün tövsiyə olunan əsas addımlar bunlardır:

1. Daşıyıcılıq skrininq testləri

Cütlüklərin hər ikisinin müəyyən genetik xəstəliklər üçün daşıyıcı olub-olmadığı yoxlanılır.

2. Prenatal diaqnostik testlər

Hamiləlik zamanı dölün genetik sağlamlığı amniyosentez, CVS və ya NIPT kimi üsullarla qiymətləndirilə bilər.

3. Preimplantasiya genetik diaqnostika (PGD)

Süni mayalanma yolu ilə əldə edilən embrionlardan yalnız sağlam olanları seçilərək transfer olunur. Bu, xüsusilə daşıyıcı cütlüklər üçün əhəmiyyətlidir.

4. Genetik məsləhət xidməti

Ailələrə genetik risklər, mümkün nəticələr və alternativ seçimlər haqqında məlumat verilir.

Cəmiyyət və Maarifləndirmə

Qohum evliliyinin fəsadları ilə mübarizədə maarifləndirmə və tibbi təhsil əsas rol oynayır. Gənc cütlüklər və ailələrə genetik risklər barədə məlumat verilməsi, həkimlərin bu məsələdə rolu və dövlətin bu sahədə apardığı maarifləndirmə proqramları genetik sağlam nəslin formalaşması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Bəzi ölkələrdə (məsələn, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı və İran) qohum evliliyindən əvvəl genetik testlər məcburi xarakter daşıyır. Azərbaycanda da bu istiqamətdə addımların atılması gələcəkdə genetik xəstəliklərin azalmasına səbəb ola bilər.

Nəticədə,Qohum evliliyi hər nə qədər sosial və mədəni cəhətdən qəbul olunmuş olsa da, elmi və tibbi baxımdan ciddi genetik risklər daşıyır. Genetik xəstəliklərin qarşısını almaq üçün diaqnostik testlərdən və genetik məsləhətlərdən istifadə etmək həm ailələrin, həm də cəmiyyətin sağlam gələcəyi baxımından vacibdir. Unutmayaq ki, sağlam nəsil planlı qərarlarla başlayır.