Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DEHB): Genetik Risk Varmı?
Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DEHB) yalnız bir davranış problemi deyil, bu, beynin inkişafı ilə bağlı neyrobioloji bir pozuntudur. Uşaqlarda və hətta böyüklərdə də yaygın olan DEHB, diqqəti cəmləmək, impulsları idarə etmək və hərəkətləri nəzarətdə saxlamaq baxımından çətinliklərlə müşayiət olunur. Lakin bu pozuntu yalnız mühit amilləri ilə əlaqəli deyil — elmi araşdırmalar göstərir ki, DEHB-nin genetik əsasları vardır və bu, həmin pozuntunun ortaya çıxma riskini artıran əsas faktorların başında gəlir.
Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DEHB) yalnız bir davranış problemi deyil, bu, beynin inkişafı ilə bağlı neyrobioloji bir pozuntudur. Uşaqlarda və hətta böyüklərdə də yaygın olan DEHB, diqqəti cəmləmək, impulsları idarə etmək və hərəkətləri nəzarətdə saxlamaq baxımından çətinliklərlə müşayiət olunur. Lakin bu pozuntu yalnız mühit amilləri ilə əlaqəli deyil — elmi araşdırmalar göstərir ki, DEHB-nin genetik əsasları vardır və bu, həmin pozuntunun ortaya çıxma riskini artıran əsas faktorların başında gəlir.
DEHB-nin Genetik Əsasları:
Bir çox tədqiqat DEHB-nin genetik keçişli olduğunu göstərir. Bu pozuntuya meyilli fərdlərin ailələrində digər üzvlərdə də DEHB riski yüksəkdir. Hətta genetik meyl 70-80% hallarda bu pozuntunun yaranmasına təsir edir. Xüsusilə, ikizlər üzərində aparılmış tədqiqatlar bu nəticələri daha da gücləndirir. DEHB-li bir fərdin ailəsində digər ailə üzvlərində də oxşar simptomlar görülmə ehtimalı çox yüksəkdir.Genetik tədqiqatlar, xüsusilə dopamin sisteminin beyin fəaliyyətindəki rolunun DEHB-nin inkişafında mühüm olduğunu göstərmişdir. Dopamin, beyindəki neyrotransmitterlərdən biridir və diqqət, motivasiya, mükafatlandırma, həmçinin emosional vəziyyətləri tənzimləməkdə əsas rol oynayır. Bu baxımdan, DEHB ilə əlaqəli olan əsas genlər aşağıdakı şəkildə sıralanır:
🔹 DRD4 və DRD5 – Dopamin reseptorlarını kodlayan bu genlər diqqət və motivasiyada böyük rol oynayır.
🔹 DAT1 (SLC6A3) – Dopamin daşıyıcı genidir və sinir hüceyrələri arasında dopaminin dövranını tənzimləyir.
🔹 SNAP25 – Sinaps fəaliyyətini və neyronlararası əlaqələri tənzimləyən gen.
🔹 COMT – Dopaminin parçalanmasını idarə edir və frontal beyin bölgəsinin fəaliyyətinə təsir göstərir.
Bu genlərdəki dəyişikliklər və mutasiyalar, beyindəki dopamin balansını pozaraq diqqət və davranış problemlərinə səbəb ola bilər
Mühit Faktorları və DEHB:Genetik faktorlar DEHB-nin yaranmasında böyük rol oynasa da, mühit amilləri də bu pozuntunun inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Ananın hamiləlik dövründə siqaret çəkməsi və ya alkoqol istifadəsi, erkən doğum, doğuş travmaları, ailə içi stress və travmalar DEHB-nin yaranmasına və simptomlarının şiddətlənməsinə yol aça bilər. Eləcə də, yüksək səviyyəli ekran istifadəsi, düzgün olmayan qidalanma və erkən yaşda immun sisteminin zəifliyi DEHB-nin inkişafını təşviq edə bilər.
Genetik Testlər və DEHB: Fərdi Yanaşma:Genetik testlər, DEHB-nin diaqnozunda və müalicəsində böyük önəm kəsb edir. Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzində tətbiq olunan genetik analizlər sayəsində: DEHB ilə əlaqəli genetik mutasiyalar aşkar edilə bilər. Genetik profilə əsaslanaraq daha uyğun müalicə planı təyin oluna bilər.
Həmçinin, ailələrə daha erkən müdaxilə imkanı tanınır, beləliklə uşağın inkişafı üzrə fərdi yanaşmalar seçilə bilər.
Genetik testlər, yalnız diaqnoz qoymağa kömək etməklə kifayətlənmir, həm də DEHB-nin genetik əsaslarının daha dərindən anlaşılmasına və gələcəkdə daha təsirli müalicə üsullarının inkişafına yol açır.
Nəticədə,Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DEHB) sadə bir davranış problemi kimi görünə bilər, lakin bu, beynin kimyasının və genetik faktların təsiri ilə ortaya çıxan kompleks bir pozuntudur. Genetik analizlər, DEHB-nin daha erkən diaqnozunun qoyulmasında və daha məqsədyönlü müalicə üsullarının seçilməsində əvəzsiz rol oynayır. Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzi olaraq, genetik testlər vasitəsilə DEHB və digər psixoloji pozuntularla bağlı mütəxəssislərə və valideynlərə dəstək olmaqdan qürur duyuruq.
