Konsultasiya al

Frajil X sindromu dünyada irsi ötürülən ən çox rast gəlinən zehni inkişaf geriliyisəbəblərindən biridir. Bu sindrom adını "X" xromosomunun "kövrək" (fragil) görünüşündən alır və FMR1 genindəki dəyişikliklərlə əlaqəlidir.

Xəstəlik əsasən kişilərdə daha ağır simptomlarla özünü göstərsə də, qadınlarda da fərqli klinik əlamətlərlə rast gəlinə bilər. Fragil X sindromu, daşıyıcı analardan oğul övladlara ötürülə bilər və bir ailədə bir neçə nəslə təsir edə bilər.

Genetik Mənşə: FMR1 Gen Mutasiyası

Frajil X sindromu FMR1 (Fragile X Mental Retardation 1) genindəki CGG trinükleotid təkrarlanması nəticəsində yaranır. Bu gen normalda 5-44 arası CGG təkrarını ehtiva edir. Lakin FXS-li fərdlərdə bu təkrar sayı 200-dən çox olur, bu da genin metilasiyaya uğrayaraq susdurulmasına, nəticədə isə FMRP (Fragile X Mental Retardation Protein) adlı zülalın sintezinin dayanmasına səbəb olur.

FMRP sinir sisteminin inkişafında və sinaptik plastiklikdə mühüm rol oynayır. Bu zülalın olmaması neyronlararası əlaqələrin pozulmasına və neyropsixiatrik simptomların yaranmasına səbəb olur.

Fragil X Sindromunun Əlamətləri

FXS-in klinik görünüşü geniş spektrdə dəyişə bilər və aşağıdakılar daxil ola bilər:

1. Zehni və inkişaf geriliyi:

• Yüngüldən ağır dərəcəyə qədər əqli gerilik
• Nitqdə gecikmə və ya pozulmalar
• Öyrənmə çətinlikləri

2. Davranış və psixoloji pozuntular:

• Sosial qarşılıqlı əlaqədə çətinlik
• Diqqət dağınıqlığı və hiperaktivlik
• Autistik davranışlar (göz kontaktından qaçınma, təkrar hərəkətlər və s.)
• Stereotipik hərəkətlər (əl çırpma, sallanma və s.)

3. Fiziki xüsusiyyətlər:

• Uzun üz və çıxıq alın
• Böyük qulaqlar
• Geniş alın
• Elastik oynaqlar və düz ayaqlar

4. Qızlarda simptomlar:

Qızlarda FXS daha yüngül formada müşahidə olunur, lakin emosional dəyişkənlik, narahatlıq, öyrənmə çətinliyi və menstrual problemlər baş verə bilər.

Frajil X Sindromunun Diaqnostikası

Frajil X sindromunun diaqnozu molekulyar-genetik analiz ilə qoyulur. Xüsusilə:

• CGG təkrar sayının ölçülməsi (PCR və Southern blot analizi ilə)
• FMR1 gen mutasiyası və metilasiya dərəcəsinin təyini
• Daşıyıcılığın müəyyənləşdirilməsi (ailə üzvlərində)

Bu testlər valideynlərdə daşıyıcılığın təyin olunması, doğulacaq uşaqda riskin öyrənilməsi və erkən müdaxilə baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzində Frajil X Sindromu üzrə Xidmətlər.

Afgen Genetik Diaqnoz Mərkəzi olaraq biz:

• Fragil X sindromunun molekulyar-genetik analizini (FMR1 genində CGG təkrarı)
• Prenatal və postnatal genetik diaqnostikanı
• Daşıyıcılıq testlərini
• Genetik məsləhət xidmətlərini təklif edirik.

Erkən diaqnostika və genetik məsləhət, ailələr üçün doğru qərarların verilməsində həlledici rol oynayır.

Mərkəzimizdə aşağıdakı diaqnostika üsulları istifadə olunur:

 1. Triplet Repeat Primed PCR (TP-PCR) — Ən müasir və dəqiq metod

Nəyi aşkarlayır?

• FMR1 genindəki CGG təkrarlarının sayını çox dəqiq ölçür
• Premutasiya və tam mutasiya arasında sərhədi dəqiq müəyyənləşdirir
• Uzun təkrarları və mozaiklik halları haqqında məlumat verir

Üstünlükləri:

• Digər PCR metodlarına nisbətən uzun CGG təkrarlarını daha yaxşı aşkar edir
• Nəticə sürətli və yüksək həssaslıqla alınır
• Southern blot ehtiyacını çox hallarda aradan qaldırır

 2. Southern Blot Analizi — Qızıl standart (klassik və təsdiqləyici test)

Nəyi aşkarlayır?

• CGG təkrarlarının sayı
• FMR1 geninin metilasiya dərəcəsi
• Tam mutasiya və metilasiyaya uğramış allellərin varlığı

Üstünlükləri:

• Metilasiya statusunu göstərə bilən yeganə testdir
• Xüsusilə tam mutasiya və mozaiklik olan hallarda dəqiq nəticə verir

Çatışmazlıqları:

• Laboratoriyada aparılması çətindir və daha uzun vaxt tələb edir
• Daha yüksək maliyyətlidir

 Ən çox TP-PCR ilə birlikdə istifadə olunur – TP-PCR nəticəsini təsdiqləmək və metilasiyanı yoxlamaq üçün.

Klassik PCR Analizi (Conventional PCR)

Nəyi aşkarlayır?

• CGG təkrar sayını ölçür (lakin yalnız qısa təkrarları – <100)

Çatışmazlıqları:

• Tam mutasiyalı (200+ CGG) allelləri aşkar edə bilmir
• Mozaiklik və metilasiya barədə heç bir məlumat vermir

Sadəcə ilkin skrininq məqsədilə istifadə edilir.

 MLPA və ya NGS (Yeni nəsil testlər)

• FMR1 gen deletesi və ya digər genetik dəyişiklikləri aşkar etmək üçün istifadə olunur.
• Fragil X diaqnozu üçün əsas deyil, yardımçı testlər kimi istifadə edilir.